Wat is hittestress eigenlijk? 

Herkauwers, en hoogproductief melkvee in het bijzonder, genereren ten opzichte van eenmagigen (en dus ook de mens) veel meer warmte. Men kan de pens zien als een enorm fermentatievat waarbij, naast zuren (propionzuur, azijnzuur, boterzuur) en microbieel eiwit, dus ook veel warmte vrijkomt. Een koe probeert door verschillende systemen deze vrijgekomen warmte uit te wisselen met de omgeving om haar lichaamstemperatuur constant te houden. Een koe kan warmte uitwisselen door straling (bv in direct zonlicht of schaduw staan, door conductie (fysisch contact tussen 2 stilstaande delen, bv tegen een ander dier staan, contact met water, …), door convectie (fysisch contact tussen 2 bewegende delen, bv wind), en evaporatie (verdamping door bv zweten). Het is duidelijk dat niet alleen de temperatuur een belangrijke rol speelt, maar ook de luchtvochtigheid. Daarom werd de zogenaamde THI in het leven geroepen. Dit cijfer wordt berekend uit de combinatie van beide parameters. In het verleden sprak men van hittestress bij melkvee vanaf een THI 72. Dit doet zich bijvoorbeeld voor bij 24°C en 65% luchtvochtigheid. Recente studies tonen echter al duidelijk negatieve effecten vanaf THI 68 (bv 22°C en 45% luchtvochtigheid, of 24°C en 20% luchtvochtigheid). In Vlaanderen en Nederland halen we makkelijk 90 dagen per jaar een THI >68 en 40 dagen een THI >72. We hoeven ons dus helemaal niet te concentreren op die paar extreem warme dagen in het jaar, maar op de ganse zomer. 

Gevolgen zijn zichtbaar op korte en op lange termijn 

Koeien zullen bij hittestress enkele gedragsveranderingen ondergaan. Ze gaan minder eten, meer sorteergedrag vertonen, warmte proberen uit te wisselen door te hijgen, meer recht te staan en te zweten. Daarnaast zullen er ook nog enkele metabole aanpassingen zijn en zal er op darmniveau sprake zijn van ‘leaky gut’, het zogenaamde lekkende darm syndroom. Al deze wijzigingen in gedrag en fysiologie, zullen in eerste instantie leiden tot een verminderde melkproductie. Voor iedere THI boven 68 daalt de gemiddelde melkproductie per koe tussen de 0,3 en 0,6 liter. Maar niet enkel de melkproductie zal hieronder sterk lijden. Klauwproblemen nemen toe ten gevolge van langere sta-tijden. Dieren zullen gevoeliger zijn voor acute gezondheidsproblemen (bv mastitis) en er zullen meer transitieproblemen optreden. De kans op pensverzuring wordt groter, met alle gevolgen die daaruit kunnen voortkomen. Ook de vruchtbaarheid lijdt sterk onder hittestress. Eicellen zijn ten eerste van mindere kwaliteit. Ten tweede is het bevruchtingspercentage sterk verlaagd en treedt er meer embryonale sterfte op. Als men gebruik maakt van natuurlijke dekking, zal men ook snel ondervinden dat de springstier minder goede resultaten haalt. Het duurt al snel 1 tot 2 maanden na de hittestress-periode vooraleer de stier terug over een normale spermakwaliteit beschikt. 

Kalveren geboren tijdens hittestress van de moeder hebben af te rekenen met een lagere biestkwaliteit en kunnen de antistoffen ook minder goed opnemen. Dergelijke kalveren zijn bijgevolg gevoeliger voor diarree en ademhalingsstoornissen. In studies die deze kalveren nog langer opvolgen, ziet men dat ze minder goed groeien en later ook tot 4 liter/dag minder melk geven! Ook de moeders die hun transitie hebben gehad tijdens hittestress, zullen een ganse lactatie minder melk geven. Ook hier bestaan studies die een tot 4 liter/dag lagere melkgift aantoonden. Dit effect stond los van het feit dat koeien werden gekoeld tijdens de lactatie!  

Ventilatie als belangrijkste maatregel 

Een goede ventilatie boven de koeien is de meest essentiële maatregel die men kan nemen. Er zijn verschillende types ventilatoren op de markt en de keuze zal afhangen van de stalinrichting, oriëntatie van de stal, prijs, verbruik, …  Het doel is om een windsnelheid van 2 tot 3 meter per seconde te hebben boven de koeien. In volgorde van belangrijkheid moet men dan denken aan volgende ruimtes/groepen: 1. Wachtruimte; 2. Melkstal; 3. Droogstandsgroep; 4. Opstart; 5. Hoogproductief; 6. Laagproductief. Het dak afkoelen door middel van water kan ook helpen om de algemene staltemperatuur te doen dalen. Dit werkt vooral in stallen met een laag dak en dus een beperkt stalvolume. Ventilatoren worden best zo geplaatst dat vooral boven de ligboxen voldoende luchtstroom wordt ontwikkeld. Dit hangt echter ook af van het type ventilator, stal en staloriëntatie.  

Rantsoenaanpassingen helpen 

Het rantsoen dient ook best aangepast te worden. Eerst en vooral is de kans op pensverzuring groter bij hittestress. Pensbuffers zijn dan een echte must en er is ook een groter verbruik van mineralen (vooral natrium, kalium, chloor). Bespreek de juiste aanpak samen met uw voeradviseur, want er zijn verschillende mogelijkheden om dit juist te corrigeren. Alle andere maatregelen die kunnen helpen om acidose te vermijden dienen ook genomen te worden zoals 2 x per dag vers voeren, frequent aanschuiven van voer, selectie beperken, altijd voer aan voerhek, …  

Het belangrijkste nutriënt van het rantsoen is water. Bij hittestress kan de opname zelfs verdubbelen. Zorg dan ook voor voldoende beschikbaar kwalitatief goed water. Per groep moeten er altijd minstens 2 drinkplaatsen beschikbaar zijn en moeten 10% van de dieren terzelfdertijd kunnen drinken. Vergeet vooral de droge koeien niet. Deze dieren drinken op warme dagen ook makkelijk 50 à 70 liter water! 

Gezien de pens als een groot fermentatievat werkt en dus veel warmte creëert, kan het ook interessant zijn om minder te voeren op pensniveau en meer op darmniveau. We spreken dan van meer bestendige voedermiddelen. Dit kan zowel bestendig zetmeel, bestendig vet als bestendig eiwit zijn, afhankelijk van de samenstelling van het rantsoen. Bespreek dit eventueel met uw voeradviseur. 

Extra aandacht 

Dieren met hittestress zijn gevoeliger voor allerhande dierziekten. Mastitis is op veel bedrijven de meest voorkomende infectieziekte. Hecht dan ook extra belang aan managementsmaatregelen ter preventie van mastitis. Ligboxen extra reinigen, correct werkzame melkinstallatie, optimale mineralen- en spoorelementenstatus, …  zijn maar enkele voorbeelden van aandachtspunten. 

Zorg dat koeien met gezonde klauwen naar de zomermaanden gaan en probeer de meeste (be)handelingen te doen tijdens het koelste moment van de dag.  

Om de verminderde vruchtbaarheid proberen tegen te gaan, moet men zeer veel aandacht schenken aan een goede bronstdetectie. Dieren die last hebben van de hitte, zullen dit niet voldoende tonen. Het risico om dus veel bronsten te missen is dan ook erg groot. Synchronisatieschema’s zijn in deze periode erg nuttig. Daarnaast kan embryotransplantatie ook een goed hulpmiddel zijn.  

Conclusie 

Hittestress treedt vaker op dan men denkt. Gelukkig kan een combinatie van voldoende ventilatie, rantsoenaanpassingen en extra aandacht in het algemeen management op veel bedrijven de schade helpen beperken.