Een hoge melkproductie is een symptoom van een stressloze koe. Dieren kunnen door verschillende zaken last hebben van stress. Een van de belangrijkste aspecten is koecomfort. Hieronder verstaan we verschillende zaken: beschikken over voldoende voer en drinkwater, voldoende beweging, voldoende slaap, bescherming tegen extreme klimatologische omstandigheden en voldoende rustgedrag. Hoe kunnen we dit rustgedrag inschatten en verbeteren bij onze dieren?

Het belang van voldoende rust

Voldoende rust is essentieel voor een gezonde koe. Wanneer dieren beperkt worden in rustgedrag, dan vertonen ze al vrij snel frustratiegedrag: trappelen, hoofdschudden, rechtstaan zonder te herkauwen,… Echter gaat dit gepaard met fysiologische veranderingen : lagere bloedwaarden aan groeihormonen, verhoogde cortisolwaarden (stresshormoon) en reeds een stijging van zogenaamde ‘pro-inflammatoire cytokines’. Dit zijn stofjes die voorafgaan aan een ontsteking. Het dier bevindt zich bij een beperkt rustgedrag bijgevolg in een fase waarbij ze zeer gevoelig is aan ontstekingen en bijgevolg ook sneller energie zal nodig hebben om de ontsteking aan te pakken. Dit resulteert dus in een lagere melkproductie. Wanneer koeien de kans krijgen om te herstellen, zullen ze in eerste instantie het rustgedrag voornemen op de totale vreettijd.

Welke koefactoren bepalen rustgedrag?

Rustgedrag is niet hetzelfde als ligtijd. Rustgedrag is een combinatie van ligtijd, het aantal ligmomenten en de duur van die ligmomenten. Het meten van alleen ligtijd zegt niet veel hoe het gesteld is met het rustgedrag van koeien en ook niet om zieke dieren te onderscheppen.

Er zijn wel enkele ‘koefactoren’ die verschillen kunnen helpen verklaren. Zo zien veel studies dat dieren eindlactatie een langere ligtijd hebben dan koeien begin lactatie. Vaarzen beginnen hun lactatie ook vaak met een groter aantal kortere ligmomenten en vertonen verder in de eerste lactatie een liggedrag dat meer correspondeert met deze van de multipare dieren : minder maar langere ligmomenten.

Koeien maken meer melk wanneer ze langer liggen. Dit is een van de meeste gehoorde uitspraken als men praat over koecomfort. Zo zou een koe per uur langere ligtijd, maar liefst 1.5liter meer melk geven. Het bizarre is dat de meeste studies het tegendeel bewijzen. Hoogproductieve koeien spenderen minder tijd aan het neerliggen maar gebruiken de extra tijd om te eten! Over het algemeen gaan zieke koeien langere ligtijden en langere ligmomenten hebben. Koeien met mastitis gaan minder kortere ligtijden en ligmomenten hebben. Dit laatste wordt waarschijnlijk verklaard door de pijn van het ontstoken kwartier. Dit samen maakt het altijd lastig om studies van het effect van ligtijden op de melkproductie goed te interpreteren.

Manke dieren zijn een speciaal geval. Hun gedrag hangt sterk af van de aard van letsel, de ergheid ervan, en vooral de bedding van de dieren. Koeien in diepstrooisel of zandligboxen zullen veel beter kunnen rechtstaan in vergelijking met koeien op een matras of een waterbad. In stallen met diepstrooisel worden ook veel minder erg manke koeien opgemerkt dan in een ligboxenstal met matrassen of waterbedden. De totale ligtijd, aantal ligmomenten en duur ervan zal dus verschillen tussen boxbedekkingen. Manke dieren gaan over het algemeen langere ligtijden hebben en minder ligmomenten. De totale ligtijd echter wisselt erg tussen studies en dieren. Zo zullen sommige koeien neerliggen en moeilijk kunnen rechtstaan. Dit resulteert in een langere totale ligtijd. Andere koeien zullen in de box blijven staan en niet of moeilijk gaan neerliggen, wat resulteert in kortere ligtijden.

Wat is belangrijk in de stal?

Een koe moet beschikken over een voldoende ruime comfortabele ligplaats. Op de meeste bedrijven gaat dit over ligboxen die aangepast moeten zijn aan de grootte van de koeien. Volgens Cook (Professor Wisconsin, VS) is het vrij simpel : “als je kleine ligboxen hebt, hou dan kleine koeien. Fok je grootte koeien, zorg dan dat je de ligboxen aan hun noden aanpast”. Het gebruik van diepstrooisel boxen is voor Cook ook een must. Het zorgt niet alleen dat koeien comfortabeler liggen, maar ook dat koeien makkelijker kunnen rechtstaan en neerliggen door een betere houvast op de ondergrond. Haklesies komen ook duidelijk minder voor op bedrijven met diepstrooisel bedding. Eens een koe een gezwollen hak heeft, gaat de genezing in veel gevallen niet vlot. Haarverlies (eerste symptoom van gezwollen hakken) herstelt zich normaal na 30 dagen wanneer koeien op een zachte ondergrond (diepstrooisel, weide, strohok) worden gebracht. De genezingstijd gaat 6 keer sneller wanneer koeien op zand of op de weide worden gehouden in vergelijking met matrassen!

De bezettingsgraad in een stal heeft een serieuze impact op het rustgedrag en de melkproductie. Daarom is noodzakelijk om je eigen limieten te kennen in de stal en je ook daaraan te houden. Wanneer de bezetting van 1 koe per ligbox naar 1.5 koe per ligbox gaat, zal dit per koe 15% van haar ligtijd kosten. Of met andere woorden : als je bedoeling is om 12u rusttijd te bereiken, dan daalt dit naar 10,2u rust per dag. Koeien gaan meer competitief gedrag vertonen wat altijd ten koste gaat van melkproductie (2 tot 4 liter/koe/dag !). Op robotbedrijven adviseert Cook om goed te kijken naar de wachttijden voor de robot. Dit is zelfs op robotbedrijven gemiddeld 1u30min zowel bij gestuurd als vrij koeverkeer! Op bedrijven met gestuurd koeverkeer zag Cook een enorme variatie tussen de koeien van 2 minuten tot 7u, en ook bij vrij koeverkeer een variatie tussen 0 minuten en 5u30min. Het is dus belangrijk dat je je hiervan bewust bent en desnoods aanpassingen in de stal aanbrengt om zoveel mogelijk dominant gedrag te ontmoedigen.

Een laatste factor met mogelijks groot effect op de rusttijden is hittestress. Dit kan makkelijk tot 3u per dag uitmaken. Het aantal ligmomenten blijft bij hittestress wel dezelfde maar verkorten in tijd. De verklaring hiervoor is dat koeien opwarmen tijdens het liggen. Wanneer koeien rechtstaan gaan ze proberen warmte af te geven, maar dit is niet gelijk evenredig met opwarmen tijdens liggen. Dit resulteert dus in een stijging van lichaamstemperatuur en kortere ligtijden. Daarnaast zullen koeien bij hittestress ook vaak ‘bunching’ gedrag vertonen. Koeien gaan op een hoop dicht bij elkaar staan op zoek naar de donkerste plaatsen in een stal. Het nat maken (‘soaking’) van koeien helpt enkel om de lichaamstemperatuur te doen dalen, maar zal de totale rustperiode niet verlengen. Hiervoor is het essentieel om over voldoende ventilatie te zorgen op de plaats waar de koe ligt.  

Conclusie